Zbiory - a jest ich ponad 10 tysięcy, pozyskiwane są przez zakupy, przekazy i dary, a także konkursy i wystawy. Obejmują one zabytki obrazujące pradzieje poczynając od pierwszych śladów osadnictwa na naszym terenie z epoki kamienia mezolitu i neolitu aż po czasy nam współczesne, z uwzględnieniem tradycyjnej kultury ludowej, sztuki profesjonalnej i nieprofesjonalnej, szkolnictwa, towarzystw kulturalnych, społecznych, historii rozwijających się tu przemysłów spożywczych, hutnictwa i górnictwa.
Szeroki zakres tematyczny spowodował konieczność wyodrębnienia grup: • historycznej i historii przemysłu, • etnograficznej, • sztuki, • górnictwa, • archeologii • przyrody nieożywionej.
Grupa historii gromadzi cenne XVII/XVIII wieczne dokumenty, starodruki, kroniki, fotografie, mundury, odznaczenia i medale, proporce oraz sztandary. Wśród najcenniejszych eksponatów znajdują się: rycina przedstawiająca widok miasta z XVIII w., pieczęcie miejskie w tym najstarsza pieczęć z 1669 roku, zbiory dokumentów związane z budową kościoła Matki Boskiej Bolesnej z imienną listą ofiarodawców na budowę kościoła, bogata kolekcja fotografii i szklanych klisz fotograficznych, dokumentujących rozwój miasta i przemysłu, akta rybnickiego magistratu i policji z lat 1796, 1868, XVIII-wieczne nadania szlachectwa, stare kroty (kredens z witrażami, piecyk naftowy, umywalka) oraz galeria obrazów XVIII-XX wiecznych.
Duży zbiór stanowią fotografie dokumentujące historię ziemi rybnickiej od przełomu XIX/XX wieku do czasów obecnych, fotografie związane z przyłączeniem Rybnika do Macierzy. Na wyróżnienie zasługuje grupa 60 sztandarów, w tym zaprzysiężeniowy z 1918 roku, sztandary bojowe i związkowe m.in. Powstańców Śląskich z Boguszowic z 1923 roku, sztandar Matek Polek z 1923 roku, Sztandar Kółka Oświatowego "Przedświt" z 1930 roku, Sztandar Drużyny Harcerskiej im. Żółkiewskiego z Ligoty i wiele innych. Cenny zbiór proporczyków to prezentacje organizacji społeczno-politycznych i młodzieżowych. Kolekcję mundurów powstańczych, wojskowych, strażackich, harcerskich a także pasiaków obozowych uzupełniają medale i odznaczenia z różnych okresów historycznych. Bogaty zbiór prasy jest źródłem do badań działalności partii i ugrupowań politycznych, administracji państwowej, organizacji młodzieżowych i kulturalnych oraz kościelnych (na uwagę zasługują roczniki "Sztandaru Polskiego" i "Gazety Rybnickiej" z lat 1919, 1920, 1921i 1922 oraz tygodnika "Polonia" z 1928, 1929 i 1930 roku. Kolekcja dokumentów z okresu międzywojennego, zawiera archiwalia dotyczące działalności Maksymiliana Basisty, księdza Emila Drobnego, burmistrza Władysława Webera, a także ruchu śpiewaczego i innych ważnych w tym okresie organizacji. Na szczególną uwagę zasługuje kolekcja pocztówek i fotografii przedstawiających miasto Rybnik i inne miejscowości regionu.
Dokumenty powojenne zgromadzone są natomiast w grupie archiwalnej. W tym dziale na uwagę zasługują kopie i kserokopie materiałów przekazanych przez mjr Bolesława Gozdka - dotyczące wojny obronnej 1939, dokumenty dawnego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację oraz Związku Harcerstwa Polskiego, a także dokumentacja związana z rozwojem rybnickiego przemysłu. Wiek XIX zapoczątkował rozwój przemysłu hutniczego na większą skalę, którego przeobrażenia ilustrują: fotografie, dawne i współczesne wyroby emaliowane, medale, dyplomy i reklamy chłodziarek i sprzętu domowego. Wkrótce po hutnictwie nastąpił rozwój górnictwa. Zaczęły powstawać kopalnie węgla kamiennego, dzięki którym powstał Rybnicki Okręg Węglowy. Zbiory górnicze podzielone są na 3 grupy związane z historią, w której gromadzimy obrazy, grafiki, sztandary, mundury oraz odznaki i medale, z techniką, w której znajdują się eksponaty ściśle związane z pracą w kopalni typu karbidki, olejki, kilofy, młoty, manierki, telefony, oraz z archiwaliami, w których zebrano dokumenty i fotografie stanowiące zwartą grupę eksponatów dotyczących dawnego Rybnickiego Okręgu Węglowego. Podpisanie w 1975 roku porozumienia ze Stowarzyszeniem Inżynierów i Techników Górniczych Zarządu Rybnik z Muzeum w Rybniku przyczyniło się do poszerzenia zbiorów o tematyce górniczej. W ramach współpracy organizowane były konkursy i wystawy między innymi. konkurs na rzeźbę w węglu, graficie i łupku, na zbiór zabytków górnictwa i skamieliny oraz konkurs fotograficzny na temat zabytków architektury i górnictwa. Interesującą kolekcję stanowią zbiory z zakresu przyrody nieożywionej, które obrazują tworzenie się pokładów węglowych i ich budowę. Znajdują się tu minerały, skamieliny oraz odciski roślin i zwierząt.
Eksponaty zgromadzone w grupie etnograficznej związane są ściśle z kulturą ludową regionu rybnickiego, a pochodzą głównie z przełomu XIX/XX wieku, z okresu w którym nastąpiły gwałtowne zmiany, zmierzające do zaniku kultury opartej na ludowej tradycji. Dzięki pozyskanym zbiorom możemy zaprezentować najważniejsze przedmioty związane z życiem społeczności wiejskiej naszego regionu,
począwszy od małych drewnianych figurek Chrystusa Frasobliwego czy św. Jana Nepomucena, poprzez ludowe malarstwo w postaci "Oka Opatrzności", narzędzia niezbędne w uprawie roli, hodowli zwierząt, a także używanych w różnego rodzaju rzemiosłach, jak kowalstwo, stolarstwo i ciesielstwo. Warto wspomnieć o eksponatach związanych z wyposażeniem wnętrz mieszkalnych, których sposób urządzania określała tradycja. Wiązały się z tym wierzenia i praktyki magiczne.
W zbiorach etnograficznych posiadamy wyposażenie kuchni śląskiej, w której toczyło się niemal całe rodzinne życie, w związku z tym znajdowały się w niej wszystkie niezbędne przedmioty potrzebne w prowadzeniu gospodarstwa domowego: od byfyja, romy, sebuwacza, rompli do buncloków i szolek. Ciekawy zbiór tworzy zestaw garnitury kuchennej, zdobionej misternie wykonanym haftem, serwetki, a także ręcznie wykonane szydełkiem firanki zwane zazdrostkami. Nie można pominąć stroju śląskiego panien i mężatek, od jakli i kiecy poprzez kolekcję zopasek, czepców, chust odziewczych i halek. Dużą grupę zbiorów stanowią dewocjonalia w postaci modlitewników, kantyczek, różańców, oraz porcelitowych lub gipsowych figurek Józefa i Maryji, a także krucyfiksów. Eksponaty związane z cyklem życia ludzkiego, to dawne fotografie upamiętniające te wydarzenia, pamiątki z chrztu, komunii świętej, ślubu, srebrnych czy złotych godów, jak i przedmioty związane z obrzędami ludowymi.
W grupie sztuki gromadzimy eksponaty związane ze sztukami pięknymi i rzemiosłem artystycznym. Darowizny Karola Tchórzewskiego zapoczątkowały tworzenie grupy zbiorów artystycznych w Muzeum. Są to sakralne fragmenty dekoracyjne z XVII/XVIII wieku takie jak: płaskorzeźba girlandy roślinnej i putta w stylu barokowym. Pierwszymi nabytkami malarskimi były obrazy olejne "Staruszka" Antoniego Tomali oraz "Poleszuk" Ludwika Konarzewskiego (seniora). Artyści ci byli reprezentantami malarstwa akademickiego i zaliczamy ich do prekursorów środowiska artystycznego w Rybniku. Najliczniejszym i najcenniejszym zbiorem jest kolekcja obrazów tworzona w różnych technikach, począwszy od malarstwa olejnego, akwareli, akrylu, gwaszu, rysunku, grafiki, oraz kilka rzeźb ceramicznych. Ciekawa pracą jest obraz wykonany unikatową techniką art protis. Pozyskane dzieła sztuki tworzą oryginalny zestaw prac począwszy od zbioru dawnej grupy malarskiej "ROW" prowadzonej przez artystę Mariana Raka, przez kolekcję obrazów przekazanych przez Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach, oraz prace z wystawy poplenerowej w Muzeum w Rybniku. Pozostałe eksponaty związane są z rzemiosłem artystycznym, pochodzą z przełomu XIX/XX wieku i są związane z życiem mieszczańskim naszego regionu. Ozdobą naszych ekspozycji są komplety mebli ręcznie rzeźbionych, oryginalny kredens secesyjny z witrażami, mosiężna aplika przyścienna w kształcie wici secesyjnej i wiele innych przedmiotów z ceramiki użytkowej, w tym serwisy śląskich fabryk porcelany np. Gische z Katowic. Nie brakuje też oryginalnych XIX wiecznych drobiazgów pochodzenia zagranicznego, związanych ze sztuką wschodnią. Całość zbiorów tworzy atrakcyjny wizerunek tendencji artystycznych i rzemieślniczych epoki, która umożliwiła człowiekowi, również na Śląsku, korzystanie z nowoczesnego, praktycznego, estetycznego o wysokich wartościach artystycznych otoczenia.
Kolekcja sztuki znacznie powiększyła się w ostatnich latach w wyniku organizowanych wystaw i konkursów artystycznych. Powiększył się również zbiór dorobku artystycznego członków Koła Związku Polskich Artystów Plastyków w Rybniku. Całość zbiorów grupy sztuki obrazuje przegląd twórczości profesjonalnej w regionie rybnickim.
Wszystkie pozyskane eksponaty muzealne są opracowywane poprzez badania archiwalne, bibliograficzne i terenowe, na podstawie których powstają karty badawcze i ewidencyjne. Praca działu nie polega tylko na gromadzeniu i opracowywaniu obiektów muzealnych, ale także na organizowaniu wystaw, udostępnianiu zbiorów, udzielaniu konsultacji młodzieży szkolnej i akademickiej, prowadzeniu lekcji muzealnych oraz współpracy ze studentami uczelni wyższych w ramach praktyk i staży studenckich, a także szeroko pojętej działalności popularyzatorskiej i naukowej – jak uczestnictwo w sesjach i seminariach naukowych i wydawnictwach.
