https://www.traditionrolex.com/15https://www.traditionrolex.com/15https://www.traditionrolex.com/15 Muzeum w Rybniku • PISANKI, KRASZANKI, MALOWANKI... (06.04.2009 - 12.05.2009)
  • Wystawy stałe
  • Wystawy czasowe
  • Archiwum wystaw
  • Wystawy do wypożyczenia
  • PISANKI, KRASZANKI, MALOWANKI... (06.04.2009 - 12.05.2009)

    PISANKI, KRASZANKI, MALOWANKI...
    WYSTAWA ZE ZBIORÓW MUZEUM W GLIWICACH

       Pisanki to jaja wielkanocne pokryte wzorami, wykonywanymi różnymi technikami. W Polsce pisankami nazywa się przede wszystkim jaja dekorowane techniką batiku, najstarszą ze wszystkich, polegająca na „pisaniu” wzoru roztopionym woskiem na skorupce.
    Resztki skorupek jaj zdobionych tą techniką i jaj malowanych, datowane na X wiek, zostały odkryte w znaleziskach archeologicznych na Ostrówku koło Opola. Na ich podstawie zrekonstruowano wzór najstarszej pisanki polskiej. Z wykopalisk pochodzą także pisanki z wapienia, kamienia i gliny, zdobione rytem, znajdowane w stanowiskach archeologicznych na Śląsku oraz Pomorzu Zachodnim i Wschodnim, na cmentarzyskach średniowiecznych, w osadach ludzkich, pod węgłami domów, co świadczy o kultowym i magicznym zastosowaniu jajek, zwłaszcza dekorowanych. 

    Pisanki

       W Polsce pisanki woskowe występują do tej pory na całym szerokim pasie ziem wschodnich i w dzielnicach centralnych. Wzory rysuje się na nich specjalnym pisakiem zaopatrzonym w miniaturowy lejek ( często ze skuwki od sznurowadła), z którego wosk spływa na skorupkę lub szpilkę, którą wykonuje się wzory tzw. łezkowe, a następnie jajko zanurza się w barwniku. Miejsce pokryte woskiem nie zostaje ufarbowane i w efekcie uzyskuje się wzór w naturalnym kolorze skorupki, na jednolitym, ciemniejszym tle. Pisanki woskowe o deseniu wielobarwnym otrzymuje się powtarzając kilkakrotnie proces rysowania wzorów i farbowaniu jaja, rozpoczynając od barwnika najjaśniejszego. Natomiast wzór barwny na białym tle uzyskuje się metodą wytrawiania kwasem (kapuścianym, barszczowym, kwaśną serwatką). Na ufarbowanym jaju rysuje się wzór woskiem, po czym moczy się je w kwasie i w ten sposób wytrawia białe tło. Po usunięciu wosku pozostaje na skorupce barwny wzór.
       Najdawniejsze, tradycyjne wzory wykonywane woskiem to różnego rodzaju znaki solarne, a więc rozety, wizerunki słońca, swastyki, swastyki splecione z krzyżem (który zanim stał się świętym i najważniejszym symbolem chrześcijan, był znakiem słońca, siły witalnej, stron świata, elementem boskim w ludziach i ptakach i miał zastosowanie w magii urodzaju i płodności), a także znaki krzyża w formie wiatraka i inne znaki sprowadzające pomyślność (ślimacznice, pastorały, spirale, drzewka życia) oraz symbole falliczne. Sens tych znaków został dawno już zapomniany. Artystki ludowe wykonują je zgodnie z tradycją regionalną i rodzinną, dodając do nich własne, wymyślone przez siebie motywy:
      – geometryczne – paseczki, szlaczki, kreski, kropki i różne kombinacje; 
      – roślinne – gałązki, listki, konwalijki i inne kwiatki;
      – zoomorficzne – baranki, ptaki itp. 

    Pisanki

       Jeszcze w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku do farbowania jaj używano, zwłaszcza na wsi, barwników naturalnych, wywarów roślinnych, np. 
    – z łupin cebuli i nasion wrotyczu dających odcienie żółci i bzu, 
    – kwiatów bławatka - kolor niebieski, 
    – odwaru z kory drzewa fernambukowego (zwanego brezylią) i robaczków zwanych czerwcem – czerwony, 
    – z płatków malwy – fioletowy, 
    – z pędów młodego żyta, widłaka i mchu – zielony, 
    – buraka – różowy, 
    – z kory olchowej, dębowej, łupin orzechów włoskich z dodatkiem ałunu –  czarny.
    Obecnie farby naturalne zastąpiły barwniki syntetyczne.
       Pisanki zdobi się także techniką rytowniczą. Na ufarbowanym jaju wyskrobuje się ostrym narzędziem (blaszką, żyletką, nożykiem) wzory geometryczne lub rysowanki. Pisanki wykonane tą techniką, z misternym wzorem kwiatowym powstają na Śląsku i w tym regionie noszą nazwę KRASZONEK (podobnie jak jaja zdobione innymi technikami).
       Najnowsze techniki zdobnicze polegają na oklejaniu wydmuszek miękkim rdzeniem sitowia, dzikiego bzu czy skrawkami kolorowej włóczki (gł. Mazowsze i Kurpie, także inne regiony Polski) również miniaturowymi, barwnymi wycinankami z papieru (łowicz i wsie podłowickie).

    Na podst. słownika B. Ogrodowskiej: „Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce”.

     

    https://www.traditionrolex.com/15